Pamir
De Pamir is een verbluffend gebergte dat is gemaakt voor de echte avonturiers. Als het niet hoog genoeg voor je kan zijn, dan mag je deze bestemming niet missen. De Pamirs zijn de hoogste regio van Tadzjikistan en bieden een weelde aan trekkingmogelijkheden op hoogtes boven de 4000 meter. Reizen naar het afgelegen Pamir-gebergte is niet eenvoudig, maar absoluut de moeite waard. Zowel de natuur als de cultuur van de Pamirs zijn uniek en zorgen voor een ongeëvenaarde reiservaring. Lees hier verder om een indruk te krijgen van de cultuur, natuur en geschiedenis van de Pamir.
Dak van de wereld
Met de term ‘Dak van de Wereld’ verwijzen oude encyclopedieën uit de 19e en begin 20e eeuw consequent naar de Pamirs. En met een goede reden! Ismoil Somoni Peak is met 7.495 meter boven zeeniveau het hoogste punt van Tadzjikistan en één van de hoogste toppen ter wereld. Andere bergreuzen in het Pamir-gebergte zijn Ibn Sina-piek (7.134 m), Korzhenevskoi-piek (7.105 m) en de Onafhankelijkheidspiek (6.940 m). Daarnaast herbergen de Pamirs nog tientallen andere pieken boven de 6.000 meter. De hoogste toppen zijn grotendeels gegroepeerd in het noordwesten van de Pamir, in het Engels ook wel de Academy of Sciences Range genoemd. Het Pamir-gebergte begon zich ongeveer 60 miljoen jaar geleden te ontwikkelen tijdens de Alpiene orogenese en is zich nog steeds aan het opbouwen. De Pamirs zijn al sinds de oudheid een bekende vindplaats voor robijnen en lapis lazuli (een halfedel blauw metamorf gesteente).
Gletsjers spelen een belangrijke rol bij het uitslijpen en vormgeven van het landschap in de Pamir. Steker nog, het woord ‘Pamir’ is een lokale geologische term voor de brede hoogvlakte die ontstaat na het smelten van een gletsjer of ijsveld. Dit laat doorgaans graslanden achter begrensd door steile bergwanden, wat een veel voorkomende landschapsvorm in het Pamirgebergte is. De Fedchenko-gletsjer is momenteel de grootste en met een lengte van 77 km zelfs de langste gletsjer buiten de poolcirkels. De ijsmassa van de Fedchenko-gletsjer en de meeste andere gletsjers in de kern van de Pamirs is door de jaren heen relatief stabiel gebleven en heeft tot dusverre de opwarming van de aarde kunnen weerstaan. Elders in de Pamir is de terugtrekking van gletsjerijsmassa's helaas wel sterker.
Natuur, klimaat en wildlife
Het klimaat in het Pamir-gebergte is het grootste deel van het jaar koud en droog. De winters zijn bar met ijskoude temperaturen die beginnen in november en duren tot maart. De zomers zijn mild met temperaturen rond de 20˚C van mei tot september. Neerslag is het hele jaar door aan de lage kant zoals kenmerkend is voor praktisch heel Centraal-Azië. De milde temperaturen en droge omstandigheden zorgen in de zomer voor aangename wandelomstandigheden.
Het barre klimaat van de Pamirs heeft zijn directe weerslag op de vegetatie en dierenwereld. Plantengroei is over het algemeen beperkt tot winterhard struikgewas met maar weinig bomen. Alleen de lager gelegen valleien kennen meer begroeiing wat ze direct erg fotogeniek en schilderachtig maakt tussen de machtige rotspartijen. Reizen door de hogere delen van de Pamirs is veelal een tocht door een uitgestrekte, verlaten, kale woestenij.
Omdat het slechts dunbevolkt is, biedt het Pamir-gebergte veel leefruimte voor een verscheidenheid aan diersoorten. Het leven in de meedogenloze omstandigheden van de Pamirs is voorbehouden aan de weerbarstigste dieren die volledig zijn aangepast om te overleven in het hooggebergte. Dieren die in het wild in de Pamir kunnen worden aangetroffen zijn onder andere bruine beren, wolven, marmotten en grazers zoals Marco Polo-schapen (endemisch in de Pamir) en markhoor, een geitensoort met grote schroefhoorns. De meest bijzondere bewoner echter is ongetwijfeld de sneeuwluipaard. De Pamirs herbergen een populatie van een paar honderd sneeuwluipaarden, waardoor ze wel moeilijk te spotten zijn.
Hoogtepunten van de Pamir
Een bezoek aan de Pamirs geeft de mogelijkheid een lange reeks aan prachtige plekken aan te doen. Het is geen wonder dat grote delen van de Pamir zich in een nationaal park bevinden dat sinds 2013 op de werelderfgoedlijst van UNESCO staat. De infrastructuur is echter beperkt, met als enige hoofdweg door de Pamirs de M41 snelweg. Het wordt in de volksmond de Pamir Highway genoemd en is de op één na hoogste internationale snelweg ter wereld met als hoogste punt de Ak-Baikal-pas op 4.655 meter. Het afleggen van de hele Pamir Highway vergt meerdere dagen en is een belevenis op zich.
Omdat de Pamir zo onbegaanbaar is, zijn de meeste natuurlijke schoonheden van het gebergte tot dusver nog grotendeels onaangeroerd gebleven. Eén van de absolute hoogtepunten van de Pamir is het meer Sarez. Het Sarez-meer ontstond in het jaar 1911 nadat een enorme aardverschuiving een natuurlijke dam veroorzaakte in een vallei midden in de Pamirs. Door deze rampzalige gebeurtenis, waarbij veel mensen omkwamen, transformeerde een klein riviertje zich snel tot een enorm langgerekt stuwmeer. De enorme Udoi-dam is met een hoogte van 567 meter momenteel zelfs de hoogste dam in de hele wereld. Het meer van Sarez is zeer afgelegen en kan alleen worden bezocht door een lange expeditie te ondernemen.
Het Sarez-meer is niet het grootste meer in het Pamir-gebergte. Deze eer gaat naar het Karakul-meer in het uiterste noordoosten. Met een maximale breedte van 52 km is Karakul zelfs het grootste meer in heel Centraal-Azië. Het meer ligt in een inslagkrater van een enorme meteoriet die zo'n 3 tot 20 miljoen jaar geleden insloeg. Het oostelijke deel van de Pamirs is trouwens een attractie op zichzelf. Het basisniveau ligt op maar liefst 4.000 meter. Door de grote hoogte is het landschap bijna volkomen kaal waardoor de elementen vrij spel hebben. Murghab - met 4.000 inwoners de belangrijkste stad in het oosten - is een uitstekende uitvalsbasis om deze desolate streek te verkennen.
Geschiedenis van de Pamirs
Het Pamir-gebergte is een unieke regio met een eigen cultuur en historische evolutie. Het culturele bereik van de Pamir is niet alleen beperkt tot de provincie Gorno-Badachsjan in Tadzjikistan, maar strekt zich ook uit tot delen van Afghanistan en China. Tezamen beslaat het de historische regio Badachsjan. De oudst bekende gegevens over het historische Badachsjan gaan duizenden jaren terug. In de oudheid fungeerde de regio als een belangrijk economisch centrum: handelswegen van de zijderoute liepen door de Pamirs en lapis lazuli werd al meer dan 5000 jaar geleden geëxporteerd. Door de jaren heen is Badachsjan gecontroleerd geweest door veel verschillende keizers, koningen en edelen (‘mirs’ in de islamitische traditie).
Vanaf het einde van de 19e eeuw raakten de Pamirs verwikkeld in territoriale geschillen tussen het Verenigd Koninkrijk en het Russische rijk. Uiteindelijk werd de historische regio Badachsjan verdeeld tussen Afghanistan en de door Rusland gecontroleerde gebieden. Hierbij werd de Pandzj-rivier als een belangrijke natuurlijke grens gebruikt. Het deel dat door het Russische rijk werd gecontroleerd, werd in 1925 omgedoopt tot Gorno-Badachshan. In 1929 voegde de Sovjet-Unie het als de Gorno-Badachsjan Autonome Oblast (GBAO) toe aan de nieuw opgerichte Tadzjiekse SSR.
Kort na de onafhankelijkheid van Tadzjikistan in 1992 als gevolg van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, begon de Tadzjiekse burgeroorlog na onrust tussen de lokale leiders in Gorno-Badachsjan en de regering in Dushanbe. De Tadzjiekse regering greep snel in om protesten tegen de regering de kop in te drukken, hetgeen de start van de burgeroorlog ontketende. Tijdens de oorlog die uiteindelijk vijf jaar duurde, kwamen tienduizenden mensen om het leven terwijl vele anderen hun huis kwijtraakten. Een wapenstilstand maakte in 1997 een einde aan de oorlog en herstelde de vrede, die sindsdien niet meer onderbroken is. De oorlog heeft diepe sporen nagelaten in de nagedachtenis van de Pamiris alsook een land in totale wanorde. Pas toen de vrede terugkeerde, kon de focus worden verlegd naar de opbouw van het land.
Bevolking van de Pamir
De onherbergzame bergketens van de Pamirs zijn maar dunbevolkt. Het Pamir-gebergte bevindt zich in de autonome oblast Gorno-Badachsjan (GBAO), dat bijna de helft van het hele landdoppervlak van Tadzjikistan beslaat. Desalniettemin wonen er slechts 230.000 mensen, wat neerkomt op slechts ongeveer 2,5% van de Tadzjiekse bevolking. De meeste mensen wonen in het uiterste westen en zuidwesten langs de Pandzj-rivier, waaronder in Khorog, met 30.000 inwoners de grootste stad van Gorno-Badachsjan.
Het Pamir-gebergte is een unieke regio die zich onderscheidt van de rest van Tadzjikistan als het gaat om talen, culturele gewoonten en religie. Culturele en taalkundige verschillende bestaan zelfs op lokaal niveau binnen de Pamir. Kledingstijlen kunnen zichtbaar veranderen terwijl je je door de regio beweegt. Veel lokale culturele tradities hebben de tand des tijds goed doorstaan vanwege het isolement van de Pamiri-volkeren in het hooggebergte.
De overheersende religie in de Pamirs is het ismaïlisme. Dit is een tak van de sjiitische islam in tegenstelling tot het soennisme dat in de rest van Tadzjikistan overheerst. Veel van de ismaïlieten zijn volgers van de Aga Khan – de belangrijkste religieuze leider binnen deze tak van de islam. Behalve de oorspronkelijke Pamiri wonen voornamelijk in het oosten van Gorno-Badachsjan ook kleinere gemeenschappen van Kirgiziërs.
Pamirtalen
De culturele diversiteit van de Pamir komt met een tiental lokale talen. De Pamirtalen vallen samen met het Perzisch en het Tadzjieks binnen de Iraanse taalgroep. Ondanks een zekere mate van gelijkenis behoren de Pamir-talen en het Tadzjieks tot verschillende taalkundige subgroepen en zijn ze niet onderling verstaanbaar. De Pamir-talen worden niet enkel in Tadzjikistan gesproken, maar ook door gemeenschappen in het noordoosten van Afghanistan en het uiterste westen van China. In totaal zijn er ongeveer 100.000 moedertaalsprekers van een Pamirtaal.
De Pamirische talen hebben vooral een gesproken gebruik, terwijl Tadzjieks als schrijftaal wordt gebruikt op scholen en voor overheidsaangelegenheden in Gorno-Badachsjan. De meeste mensen in het Pamir-gebergte zijn twee- of drietalig waarbij ze een lokale Pamir-taal, Tadzjieks en vaak Russisch spreken. Tussen de Pamir-talen zit aanzienlijk veel variatie, dat zelfs merkbaar kan zijn tussen aanliggende valleien. De hoge bergketens vormen natuurlijke barrières waardoor gemeenschappen lange tijd in relatieve afzondering van elkaar hebben kunnen bestaan. Daardoor konden talen en dialecten in de loop van de tijd aanmerkelijk uiteenlopen. Shughnan en Rushani zijn de grootste Pamir-talen en worden met name langs de Pandzj-rivier en in de hoofdstad Khorog gesproken.
Trekkings
De spectaculaire bezienswaardigheden en uitgestrekte natuur van de Pamir zijn de ideale ingrediënten voor geweldige trektochten. Er zijn weinig trekkingbestemmingen die zo afgelegen zijn als de Pamirs. Hoewel het lokale leven kan worden ervaren langs bijvoorbeeld de Pamir Highway, is het grootste deel van de natuur in de Pamir onaangetast gebleven. Bereid je dus voor om dagenlang door spectaculaire landschappen te wandelen zonder enige tekenen van beschaving tegen te komen. Stel jezelf bloot aan de elementen terwijl je letterlijk op het dak van de wereld kampeert. Trektochten op hoogtes tussen 4000 en 5000 meter zijn uitdagend maar leveren onvergetelijke ervaringen op.
Het is geen sinecure om het afgelegen Pamir-gebergte te bereiken. Er zijn slechts twee fatsoenlijke toegangswegen vanuit de buitenwereld naar de Pamirs toe: één vanaf Dushanbe en de andere vanaf Osh in Kirgizië. Andere uitwegen vanuit de Pamirs zijn slecht begaanbaar omdat die door het extreem hoge en ruige terrein leiden dat het grootste deel van het grensgebied kenmerkt. Naar China en Afghanistan zijn er in totaal maar een paar zeer ruige wegen die moeilijk te passeren zijn. Wanneer je in Dushanbe landt, moet je voorbereid zijn op een autorit van meer dan 500 km over slechte wegen die minstens 16 uur duurt om naar de Pamir te komen.
Beste reistijd
Het Pamir-gebergte is in veel opzichten een extreme regio – het gebied is torenhoog en het klimaat is ongenadig. Om die reden is de tijdspanne voor trekkingexpedities relatief kort. Over het algemeen loopt het trekkingseizoen in de Pamirs van juli tot september. In de maanden voor juli kan er op veel paden nog veel sneeuw liggen en staat het waterpeil hoog als gevolg van grote hoeveelheden smeltwater. Het hoge water kan het moeilijk of zelfs onmogelijk maken om rivieren over te steken die vaak geen bruggen hebben in de meest afgelegen delen.
Na september worden de dagen korter en begint de kou toe te slaan. Trekken is nog steeds mogelijk in oktober en soms zelfs in november, maar je zult het grootste deel van de dag in je slaapzak doorbrengen, verscholen voor de kou. Neerslag en regenseizoenen spelen geen rol voor de beste reistijd. Regen bereikt het hoge woestijnplateau van de Pamirs nauwelijks.
Aarzel niet om contact met ons op te nemen voor vragen over trektochten in de Pamir!
