Zerafshan

Het Zerafshan-gebergte is gelegen in het noorden van Tadzjikistan en strekt zich helemaal uit tot in Oezbekistan. De bergketen biedt ruige berglandschappen met hoogtes tot meer dan 5000 meter. Afgezien van de natuurlijke schoonheid, heeft de regio ook een rijke culturele geschiedenis die duizenden jaren voor Christus teruggaat. De overblijfselen zijn nog steeds op verschillende plaatsen te vinden, zoals in de Yaghnob-vallei, die beroemd is om zijn unieke cultuur die rechtstreeks afstamt van oude Iraanse beschavingen. Hoewel gemakkelijk bereikbaar vanuit Dushanbe, zijn de meeste delen van het afgelegen Zerafshan-gebergte nog niet door veel toeristen ontdekt.

Sitting trekker overlooking the Yaghnob Valley with snow-covered mountains in the back

Geografie

De geromaniseerde spelling van het Zerafshan-gebergte (Зарафшон) kent nogal wat variaties, van Zerafshan tot Zarafshon of Zeravshan en alles daartussenin. Het Zerafshan-gebergte maakt deel uit van de Pamir-Alay, wat het hele bergcomplex omvat dat het noorden van Tadzjikistan beslaat. De Pamir-Alay is over het algemeen verdeeld in drie afzonderlijke bergketens die evenwijdig aan elkaar lopen. De Zerafshan-bergketen ligt in het midden, ingeklemd tussen de Turkestan-bergketen in het noorden en de Gissar-bergketen in het zuiden.

De afscheiding tussen het Zerafshan-gebergte en aangrenzende bergketens is niet zo duidelijk als je naar de kaart kijkt. Het gevolg is dat de definitie hier en daar nogal uiteenloopt. Sommigen beschouwen het Fann-gebergte bijvoorbeeld ook als deel van het Zerafshan-gebergte. In de volksmond wordt het Fann-gebergte echter vaker gezien als de verbinding tussen het Zerafshan- en Gissar-gebergte, waarbij de Fan Darya-rivier de grens vormt tussen het Fann-gebergte en het Zerafshan-gebergte. Het oostelijke deel van de Zerafshan-bergketen wordt soms ook wel de Matcha-bergketen genoemd.

Map of Tajikistan in Central Asia with the location of the Fann and Pamir Mountains indicated
De Zerafshan Range ligt in het noordwesten van Tadzjikistan

Het Zerafshan-gebergte beslaat een reeks parallelle bergruggen die honderden kilometers ononderbroken doorlopen en in het westen helemaal tot in Oezbekistan reiken. De bergruggen hebben een consistente oost-west oriëntatie. Deze oriëntatie is geen toeval, want het staat loodrecht op de noord-zuid compressie veroorzaakt door de Indiase plaat die tegen Eurazië botst. De ontsloten gesteentes bestaan voornamelijk uit schalie, leisteen en kalksteen.

Het Zerafshan-gebergte wordt ingesneden door verschillende rivieren, waarbij de Yaghnob, Ziddi en Zerafshan rivieren de grootsten zijn. De Yaghnob en Ziddi rivieren monden uit in de Fan Darya-rivier die uiteindelijk noordwaarts uitkomt in de Zerafshan-rivier. De Zerafshan-rivier begrenst het Zerafshan-gebergte in het noorden en voert uiteindelijk zo goed als alle regenval in de regio af richting het westen naar Oezbekistan. De bron van de Zerafshan-rivier zelf ligt helemaal in het oosten van het gebergte aan de voet van de enorme 25 km lange Zerafshan-gletsjer.

De hoogtes over het grootste deel van het Zerafshan-gebergte pieken op ongeveer 4.000 tot 5.000 meter, en dalen alleen naar aanzienlijk lagere hoogtes (< 2.000 meter) in het uiterste westen. De hoogste top is de Moscow State University Peak op een hoogte van 5.320 meter in het oostelijke deel van de bergketen.

Person standing on a rock overlooking the Yaghnob Valley
De Yaghnob-rivier baant zich een weg door de bergen

Geschiedenis en cultuur

De menselijke bewoning in de regio gaat terug tot ver in de oudheid. Prehistorische overblijfselen hebben aangetoond dat de Iraanse Sogdië-beschaving de bergen al duizenden jaren voor Christus bevolkte. De regio lag op een strategische positie tussen Europa en Azië en beschikt daarnaast ook over natuurlijke hulpbronnen die welvaart brachten. De letterlijke vertaling van Zerafshan is goudverspreider, verwijzend naar het goud dat te vinden is in de rivierbedding van de Zerafshan-rivier.

Door de geschiedenis heen is het gebied van de oorspronkelijke Sogdië-beschaving vele malen binnengevallen en veroverd, waaronder door het Achaemenidische rijk en Alexander de Grote. Niettemin bestaat er in de Yaghnob-vallei nog steeds een kleine populatie die rechtstreeks afstamt van de Sogdiërs. De taal en cultuur van deze Yaghnobi-mensen zijn opmerkelijk onveranderd gebleven sinds de Sogdische tijd. Dit is vooral te danken aan de zeer afgelegen ligging van de Yaghnob-vallei. Ook vandaag de dag is het reizen van en naar het dal nog erg ingewikkeld en blijft de verbinding met de buitenwereld beperkt.

De Yaghnobi-gemeenschap die het gebied bevolkt wordt met de jaren helaas steeds kleiner. De meeste mensen die momenteel in het Zerafshan-gebergte wonen, zijn etnische Tadzjieken. Vooral de vallei van de Zerafshan rivier is vrij dichtbevolkt met veel dorpjes langs de oevers.

The abandoned Yaghnobi village of Kansi
Veel Yaghnobi-dorpen zijn in de loop van de tijd verlaten omdat mensen naar grotere steden elders zijn getrokken

Natuur

Het Zerafshan-gebergte is van grote natuurlijke schoonheid met talloze gletsjers, pittoreske meren en indrukwekkende valleien gescheiden door torenhoge bergketens. De vegetatie beperkt zich voornamelijk tot struiken en andere lage begroeiing. Alleen in de lagere delen van de valleien (< 2400 meter) zijn er kleine bossen te vinden. De naar het noorden gerichte hellingen krijgen over het algemeen meer neerslag en hebben dus een rijkere flora en fauna. Over het algemeen heeft het Zerafshan-gebergte echter minder dichte vegetatie in vergelijking met bijvoorbeeld het Fann-gebergte.

De Zerafshan-bergketen heeft een gevarieerde fauna. Het is normaal om grote vogels te zien zoals patrijzen en adelaars. Grote dieren zijn zeldzamer om te spotten, hoewel het wel degelijk mogelijk is om beren en wolven tegen te komen. Wilde geiten, schapen en marmotten komen vaker voor.

Three small lakes at Leilakul with tents pitched at the shore and the Ziddi Valley in the back
De Leilakul-meren in de Ziddi-vallei
Four footprints of a bear in a muddy trail in Tajikistan
Hoewel beren zelden te spotten zijn, zijn ze zeker in de buurt…

Trekking

Het Zerafshan-gebergte is geweldig voor avontuurlijke trek- en wandeltochten. De toeristische infrastructuur in de regio is beperkt – dit is niet verwonderlijk aangezien de regio nog sterk onontdekt is door toeristen. De belangrijkste reden hiervoor is de nabijheid van het prachtige Fann-gebergte, dat een eindeloze lijst van natuurlijke hoogtepunten biedt die de meeste toeristen in de buurt wegtrekken.

Het dorp Margheb is het enige echte trekkingcentrum in het Zerafshan-gebergte en beschikt over meerdere homestay-accommodaties. Verder stroomopwaarts in de Yaghnob-vallei zijn er authentieke gastgezinnen in verscheidene kleine Yaghnobi-dorpen. Logeren bij de vriendelijke lokale mensen in gastgezinnen in deze afgelegen delen van de bergen is een unieke ervaring. Vanwege het beperkte aantal homestay-accommodaties is wild kamperen voor de meeste trips echter wel nodig.

Vanuit fysiek oogpunt is de Zerafshan Range niet de gemakkelijkste regio voor trektochten. Het hoge reliëf zorgt voor inspannende wandeldagen wanneer je besluit niet in een enkele vallei te blijven. De oost-west georiënteerde bergkammen die de verschillende valleien scheiden zijn hoog en onafgebroken, waardoor het moeilijk is om van de ene vallei naar de andere over te steken. De bestaande bergpassen zijn ook behoorlijk uitdagend, vooral de noordelijke benaderingen. Deze noordkanten zijn veel meer besneeuwd dan de zuidelijke hellingen, omdat ze gedurende de dag veel minder zon vangen. Op de noordelijke hellingen kan tot in juli veel sneeuw blijven liggen.

The village of Margheb at the foot of a large rocky mountain in the Zerafshan Range
Het dorp Margheb in de Yaghnob-vallei
Two tents pitched along the Tagobikul River in the Zerafshan Range
Kamperen langs de Tagobikul-rivier – een zijrivier van de Yaghnob-rivier
Overview from the Leilakul pass over the Ziddi Valley
Uitzicht vanaf een bergpas die de valleien van Yaghnob en Ziddi met elkaar verbindt

Toegangswegen

De Zerafshan-bergketen is gemakkelijk bereikbaar vanuit verschillende richtingen. Vanaf Dushanbe in het zuiden is het slechts een paar uur rijden over de M34 snelweg via de Istiqlol-tunnel. Vanuit het noorden komt de M34 rechtstreeks uit Khujand. In het westen ligt de Oezbeekse stad Samarkand direct aan de oevers van de Zerafshan-rivier. De weg van Samarkand naar het Zerafshan-gebergte is geasfalteerd en in goede staat. De hoofdwegen komen samen in het dorp Ayni, dat voortaan de belangrijkste toegangspoort tot de Zerafshan Range is. Hoewel de hoofdwegen geasfalteerd zijn, zijn kleinere secundaire wegen die hoger door de valleien leiden over het algemeen in slechtere staat.

A gray car stuck in a muddy road in the green and picturesque Ziddi Valley
De staat van de weg verslechtert snel verder van de hoofdwegen

Klimaat en beste reistijd

De beste periode voor trektochten in de Zerafshan-bergketen is dezelfde als voor het Fann-gebergte, namelijk van mei tot september wanneer de temperaturen het aangenaamst zijn. Eerder in het jaar kan er nog sneeuw liggen op de paden, vooral op de wandelroutes boven de 3000 meter hoogte. Gedurende de herfst verslechteren de wandelomstandigheden naar gelang de temperatuur daalt en de dagen korter worden. Tegen het einde van de herfst begint de eerste sneeuw meestal weer te vallen.

De hoeveelheid neerslag in het Zerafshan-gebergte varieert gedurende het jaar. De zomer is droog en biedt de beste omstandigheden om te wandelen en wildkamperen. In het voorjaar regent het in het gebied veel vaker en is het een absolute must om goede regenkleding mee te nemen.

Aarzel niet om contact met ons op te nemen voor vragen over trektochten in het Zerafshan-gebergte!